Fizičko kažnjavanje u Apatinu od polovine 18. i početkom 19. veka
Posle izgradnje apatinske opštinske kuće (1748.) ispred nje su bile trajno postavljene sprave, specijalno konstruisane za efikasno izvršavanje fizičkih kazni-dereš (klupa za šibanje) i kaloda (stub srama). Kažnjavanje je vršeno javno i uz obavezno prisustvo mnogobrojnih znatiželjnih posmatrača. U skladu sa težinom prekršaja bila je regulisana i forma kaznenih sankcija, koja se u čestim slučajevima svodila na određen broj udaraca štapom po telu (vezivanjem za dereš), dok je za realizaciju presude bio angažovan profesionalni dželat. Ukoliko se radilo o krađi, osuđenik je nakon batinanja, morao kroz naselje da nosi ukradene predmete kao opomenu eventualnim počiniocima istih dela. Pored čestih krađa, fizičkih obračuna, nadrilekarstva, itd; jedan od razloga za javno šibanje bilo je i pušenje lula na javnom mestu, kao i drugim, jasno preciziranim lokacijama u naselju. Osnovni motiv za kažnjavanje pušača nalazio se u činjenici, da su zbog korišćenja lakozapaljivih materijala za pokrivanje krovnih konstrukcija (trska i slama), požari prouzrokovani palenjem i korišćenjem lula bili konstantna opasnost u ovom periodu.
Na inicijativu Županijskih vlasti, apatinski sreski načelnik, Anton fon Nesmer, naredio je, 1787. godine, da se sprave za mučenje uklone sa ulice i smeste u jednu od prostorija opštinske kuće. Pošto su te sprave brojnim strancima predstavljale svojevrsni orijentir u pronalaženju ovog administrativnog i sudskog objekta, izdato je naređenje da se umesto njih postavi drveni stub, visine 7 šuva (šuv je predstavljao dužinu kada se sučele dve pesnice sa ispruževim palčevima), na čijem je gornjem delu fiksirana drvena ruka sa štapom u šaci (simbol aktuelnih sudskih vlasti).
U pojedinim situacijama, za tegljenje velikih plovnih objekata, drvenih lađa,korišćen je i ljudski potencijal, tj. robijaši. Ovaj izuzetno surov i nehuman način angažovanja određene kategorije kažnjenika, obavljan je pomoću amova, modelovanih prema ljudskoj anatomiji. Iz ovog perioda potiče kletva, korišćena od strane stanovnika podunavskih naselja: „Dabogda lađe vuko“.
Sa ciljem angažovanja robijaša u ove svrhe, u Apatinu je formirana, od 1788. godine, “Stanica zatvorenika za vuču brodova”. Na to nam ukazuje dokument od 19. novembra 1789. godine, u kome se navodi:”…nadoknađuje se svota od 165 forinti i 11 ½ krajcara koju je Bačka županija izdala za opravku u Apatinu nalazećeg zatvora robijaša za brodove, pošto je Njegovo veličanstvo najmilostivije blagoizvolelo narediti, da se ovi robijaši za vuču brodova upotrebljavaju za hitan prevoz vojničkih transporta.”. Za ustupljeni stambeni objekat, namenjan za smeštaj robijaša za vuču lađa, Apatinac Josip Ul, potražuje određenu svotu novca, pošto su kažnjenici u njemu proveli ukupno dve godine, dva meseca i 23 dana.
“Stanica zatvorenika za vuču brodova” bila je u funkciji sve do 1809. godine (a verovatno i kasnije), kada kaplar apatinskog zatvora, 19. januara iste godine, od Dvorske komore traži proviziju koja mu pripada na osnovu dužnosti koju je tada obavljao.
Zabrana pušenja na ulicama i ostalim lokacijama, gde je objektivno postojao povećan rizik od eventualnih požara, ostala je na snazi i u kasnijem periodu, a svi stanovnici Apatina, pod pretnjom kaznenih sankcija, morali su striktno da je se pridržavaju. Tako je apatinski stanovnik, Henrih Lang, 20. avgusta 1813. godine, kažnjen, između ostalih prekršaja, i zbog nepoštovanja ovog propisa, tj. zbog pušenja lule na javnom mestu. Osuđen je na kaznu od 24 batine, koja je izvršena javno, privezivanjem za dereš, a od strane dželata Josipa Kerzingera.
Autor-Tomislav Šimunović
