Na osnovu dosadašnjih istraživanja, možemo konstatovati da se jedna grupa tzv.vlaških Cigana, poreklom iz današnje Rumunije, trajno naseljava na ovom području nakon 1825. ili tokom 40-ih godina 19. veka (prema sopstvenom predanju došli su kao goniči konja za vuču dunavskih lađa).
Za razliku od ostalih sunarodnika, rano su prekinuli sa tradicionalnim, čergarskim načinom života i trajno se nastanjuju na jednom mestu, tako da formiraju jedno veće i etnički kompaktno naselje na jugoistočnoj periferiji Apatina (neposredno uz Dunav i šumu. Životnu egzistenciju su krajem 19. veka (1890. godine) obezbeđivali bavljenjem različitih poslova. Bogatstvo podunavskih šuma pružalo je izuzetnu sirovinsku bazu, koja je uslovila egzistencijalnu orijentaciju žitelja ovog naselja ka seči šuma, izradi drvenih korita, kao i širokog repetoara drugih produkata od drveta, među kojima su naročito bile popularne kašike.
Jedan deo usavšio je izradu korpi od vrbovog pruća, kojeg je bilo u izobilju u okolnim vrbacima. Kao narod sa izrazito velikom procentom muzičkih talenata, od kojih su neki stekli afirmaciju i daleko van apatinskog područja, mnogi od njih se generacijama bave muziciranjem. Popularne „ciganske bande“ postale su neizostavni sadržaj brojnih krčmi i podunavskih čardi, a nastupale su i po raznim naseljima, naročito prilikom održavanja seoskih slava kao i drugih manifestacija.
Jedan od tradicionalnih poslova za koju su se specijalizovali tzv. džambasi, bila je preprodaja konja. Ova delatnost, kao i džambasi koji su sa izuzetnim uspehom i uverljivošći njome bavili i bili po tome naročito prepoznatljivi, postali su i inspiracija za pesnike koji su zadivljeni njihovom sposobnošću ubeđivanja potencijalnih mušterija, napisali antologijske pesme (Ciganin hvali svoga konja-Jovan Jovanović Zmaj). Veći broj se bavio i leparenjem, tj. popravljanjem zidova stambenih objekata žitkim blatom, nakon otpadanja delova ranijeg zidnog premaza. U obližnjim ciglanama, kojima je bila potrebna nekvalifikovana radna snaga za obavljanje jednostavnih poslova prilikom izrade nadaleko čuvene cigle i još čuvenijih „biber“ crepova, konstantno je bio zaposlen veći broj Roma. Jedan od tradicionalnih romskih poslova bio je otkup i prodaja guščijeg perja.
U tom periodu, ženski deo tadašnje romske populacije, takođe je na razne načine obezbeđivao sredstva za egzistenciju svojih porodica. Jedan od njih bila je prošenje po imućnijim kućama. Sa torbom preko ramena odlazile bi u Apatin, radi prikupljanja hrane. Proricanje sudbine, tzv. gatanje, pomoću karata ili gledanje u dlan bilo je veoma popularno i takođe je donosilo određeni prihod.
Život apatinskih Roma, krajem 19. veka detaljnije je proučio čuveni romolog Hajnrih fon Vlislocki koji je pored njih obradio i Rome naseljene u Bačkom Bregu, Bezdanu, Kuli, Bačkom Monoštoru i Prigrevici. Etnološke studije, odnosno rezultate svojih istraživanja o Romima u Bačkoj (način života, običaji, verovanja, narodna poezija, muzika, itd.) publikovao je na 50 strana kao poseban prilog leksikona Palas, koji ni do danas nije prevaziđen kao najbolje leksikografsko delo u Mađarskoj. Pored popularnih tekstova u raznim novinama (npr. somborski list „Bačka“), objavio je brojne radove, među kojima je bio obrađen i život apatinskih Roma, i u vodećim naučnim časopisima.
Slično kao i u tadašnjem naselju Apatin, i u okviru ovdašnje romske populacije ustanovljena je funkcija kneza. Kada je ustanovljena ova funkcija ne postoje decidni podaci ali se ona spominje kao deo ogranizovanog života u apatinskom Romskom naselju. Ciganski knez vršio je dužnost starešine među svojim sunarodnicima i biran na osnovu određenih kriterijuma. Svojim ličnim karakteristikama, među kojima je bilo dominantna njegova sposobnost da se nametne kao neprikosnoveni autoritet, bio je od velike pomoći lokalnoj apatinskoj administraciji kada je trebalo sprovesti neke opšte propise u samom naselju ili u vezi određenih osoba koje je trebalo pronaći. Kao simbol njegove vlasti i ciganski knez je, poput opštinskog kneza naselja Apatin, nosio drveni štap sa dekorativnim metalnim delom na njegovom vrhu. Ova dužnost nije bila doživotna, nego je ciganski knez biran na određeno vreme, i njegov izbor je ponavljan posle određenog perioda.
Autor-Tomislav Šimunović
1 thought on “NASTANAK I ŽIVOT ROMSKOG NASELJA”